Veliki francuski pisac Viktor Igo jednom prilikom je istakao da ništa na svijetu nije tako moćno kao ideja čije je vrijeme došlo. I upravo ova rečenica možda najbolje oslikava BRIKS – međunarodnu organizaciju koja pod ovim imenom funkcioniše već 15 godina.
Cilj je bio suprotstaviti se dotadašnjoj zapadnoj hegemoniji da bi bio stvoren jedan novi i pravedniji svijet. Iza prvobitne ideje stala je petorka Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južnoafrička Republika. Iako se tada činilo da ova organizacija ne može parirati moćnoj organizaciji G7, koja okuplja najveće i najuticajnije zapadne zemlje predvođene SAD, vrijeme je pokazalo suprotno. Svojevrsna globalna revolucija koja je tada pokrenuta prerasla je u globalni pokret, koji svojom idejom privlači sve više država takozvanog globalnog Juga. U januaru ove godine novi članovi postali su Egipat, Etiopija, Iran i UAE, a pozivnica je upućena i Saudijskoj Arabiji. Želju da postanu članice ovog novog kluba iskazalo je čak oko 40 zemalja, a među njima su i azijski divovi Malezija i Indonezija, ali i Turska.
PRAVEDNIJI SVIJET
I nedavno održani samit BRIKS-a u Kazanju, Rusiji pokazao je da je ideja o stvaranju nekog boljeg i pravednijeg svijeta uzela neslućeni zamah. Na samitu je učestvovalo čak 36 zemalja i šest međunarodnih organizacija. Pred njenim vratima, u čekaonici sa zahtjevima za prijem sve veći je broj država. Lavinu koja je pokrenuta nezadovoljstvom i željom da se izađe iz stega zapadne hegemonije – diktirane i sprovođene uz pomoć finansijskih institucija, poput Svjetske banke i Međunarodnog fonda, dolara kao moćnog oružja, ali i sankcija, izgleda da više niko ne može zaustaviti.
Zapadne zemlje predvođene SAD zaboravile su na staru narodnu poslovicu da ničija nije do zore sjala. Vjerovali su da mogu i dalje svoju moć graditi kolonijalnim odnosnom prema drugima. Jedna od najvećih grešaka bila je ta što su SAD smatrale da dolar mogu i dalje koristiti kao moćno oružje za globalnu dominaciju, ali i jednostrane sankcije za kažnjavanje neposlušnih zemalja koje ne žele da se povinuju njihovoj hegemoniji. U Vašingtonu i drugim zapadnim centrima moći vjerovali su da ove buntovne zemlje mogu slomiti novim sankcijama. Umjesto toga danas se suočavaju sa sve više dignutih, umjesto pognutih glava.
MEĐUNARODNO PRAVO
Na samitu BRIKS-a u Kazanju dogovoreni su novi strateški potezi i ciljevi ove organizacije. Utvrđeni su naredni koraci, ali i prezentovani zaključci koji najbolje ilustruju kakav svijet žele članice ove organizacije.
Najvažniji principi Kazanjske deklaracije odnose se na činjenicu da je potrebno uvažiti rast centara moći u izgradnji multipolarnog poretka te da je u skladu s tim neophodno da aktuelna arhitektura međunarodnih odnosa bude usklađena sa novom realnošću. U ovom dokumentu je istaknuta i neophodnost očuvanja međunarodnih povelja i centralne uloge UN u međunarodnom sistemu, koji je ozbiljno oštećen usljed nepoštovanja procedura i raznih kreativnih interpretacija Zapada, naročito kada je riječ o upotrebi sile i odbrane teritorijalnog integriteta.
Međunarodni poredak zasnovan na međunarodnom pravu utemeljenom u principima Ujedinjenih nacija više puta je istican kao svojevrsni “kredo” BRIKS-a i osnova multipolarnog svijeta. S druge strane Zapad insistira na poretku zasnovanom na pravilima – gotovo isključivo onima koje svima ostalima diktiraju najmoćnije zemlje, odnosno svega nekoliko njih ili najčešće samo jedan svjetski igrač.
FINANSIJE
Posebna pažnja posvećena je ekonomskim temama. Ohrabruje se trgovina u nacionalnim valutama, podvlači značaj strateških partnerstava i ekonomske saradnje te mogućnost nesmetanog razvoja svih zemalja. Istaknuto je i opšte nezadovoljstvo aktuelnim ekonomskim poretkom, odnosno mehanizmima putem dominacije dolara i sistema “Svift” koji omogućavaju nesrazmjerno bogaćenje vodećih zapadnih sila, a prije svega SAD, na račun drugih. Ukazano je i na sankcije koje Vašington koristi za geopolitičke obračune i ucjene. Od Kube i Venecuele do Irana, preko Rusije i Bjelorusije, do Kine, koja je predmet stotina američkih restriktivnih mjera. Vlada opšta poplava tarifnih ratova. Kako je poručeno ovom prilikom od glavnih propagatora slobodne trgovine i globalizacije zapadne zemlje su postale njeni najveći kočničari.
Kada su MMF i Svjetska banka stvoreni na konferenciji u Breton Vudsu 1944. godine – koja je takođe uspostavila dolar kao globalnu rezervnu valutu – zapadne sile dobile su značajnu kontrolu nad ovim institucijama. Prvobitno obećanje dato poslije Drugog svjetskog rata o uspostavljanju neutralnog međunarodnog monetarnog i finansijskog sistema – ostalo je neispunjeno. Šta više – zloupotrebljeno je. Iako je istina da su dolarske rezerve tada dobrovoljno akumulirane od strane ostatka svijeta, početna uloga dolara kao stabilne globalne valute omogućila je SAD da postanu valutni hegemon.
Od tada struktura savremenog međunarodnog monetarnog i finansijskog sistema služi isključivo interesima bogatih zemalja globalnog sjevera. One su kolonizovale svijet na račun većine zemalja sa niskim prihodima globalnog juga. Jednostavno najbogatije zemlje postale su bankari svijeta, privlačeći višak štednje obezbjeđivanjem sigurnih sredstava sa niskim prinosom i ulažući ove prilive u profitabilnije poduhvate.
NOVA BANKA
Da bi ovaj nakaradni mehanizam decenijama funkcionisao, odnosno da bi bila osigurana zapadna dominacija, postoji prećutni dogovor da predsjednik Svjetske banke bude Amerikanac, a generalni direktor MMF – Evropljanin. Sve ovo pruža značajnu prednost ekonomijama sa visokim dohotkom, koje drže ključne udjele u MMF-u. Interese 35 naprednih ekonomija zastupa 12 direktora, dok preostalih 155 zemalja ili zastupa 12 direktora iz zemalja u razvoju ili su uključeni u izborne jedinice sa razvijenim ekonomijama, gdje se njihova mišljenja i interesi smatraju sekundarnim. Direktori iz zemalja sa visokim dohotkom imaju 63 odsto glasova, iako po paritetu kupovne moći ove ekonomije sada čine samo 46 odsto globalnog BDP-a.
Zbog toga ne treba da čudi što u BRIKS-u rade na uspostavljanju alternative ovim finansijskim institucijama. U pitanju je Nova razvojna banka (NDB). Ona je osnovana da obezbijedi pravedno, blagovremeno i bez ucjena finansiranje zemalja u razvoju, posebno infrastrukturnih projekata. Banka će kredite davati u nacionalnim valutama, nastojeći da postepeno dedolarizuje postojeći finansijski sistem, za koji je istaknuto da nije samo nepravedan, već i neefikasan. Ukazano je i na monopol koji SAD imaju u takvom finansijskom sistemu – forsirajući globalnu potražnju za dolarima, što joj onda omogućava da decenijama ima ogromne deficite na tekućem računu. Kako bi odbranila nametnutu i hegemonističku poziciju dolara, Amerika decenijama vodi jedan krstaški ekonomski rat, pri tome se ne libeći ni da samovoljno zaplijeni stotine milijardi dolara nečije imovine.
U narednom periodu trebalo bi u većoj mjeri i da zaživi takozvani sistem “BRIKS most”, koji će omogućiti zemljama da sprovode prekogranična poravnanja koristeći digitalne platforme kojima upravljaju njihove centralne banke. On bi trebalo da “zamijeni” “Em most”, iza kojeg stoji bastion poretka predvođenog Zapadom, odnosno Banka za međunarodna poravnanja (BIS).
IPAK SE OKREĆE
I posljednji samit u Kazanju ukazuje na to da je proces početka kraja zapadne prevlasti i nastanak nove ere u kojoj se konačno čuje glas globalnog juga, zahuktao. Umjesto da prihvate realnost, zapadni centri moći, pogotovo oni sa adresom u Vašingtonu, prijete novim sankcijama.
Ne shvataju da su njihova nastojanja poput Sizifovog posla. Kamen koji su napravili, koji su kotrljali širom svijeta, postao je ogroman teret, koji i pored svih nastojanja ne mogu kotrljajući vratiti na vrh brda. Jednostavno, Americi se obija o glavu njihova slijepa nadmenost i upotreba dolara u geopolitičkim sukobima i proksi ratovima.
I svi zvanični pokazatelji na to ukazuju. Kao prvo, nikako iz vida ne treba izgubiti da zajednički zemlje BRIKS-a imaju 3,25 milijardi stanovnika, što je više od 45 odsto svjetske populacije, dok zemlje članice G7 imaju ukupno oko 780 miliona.
Sa 20 procenata svjetskih rezervi nafte i gasa tridesetak odsto svjetskih šuma i pitke vode i rudnicima dijamanata i zlata Rusija, zajedno sa Kinom i Indijom, ima važnu ulogu u ovoj organizaciji.
Podaci Svjetske banke za prošlu godinu pokazuju da je udio zemalja članica BRIKS-a u globalnom BDP-u po paritetu kupovne moći dostigao rekordnih 35,7 odsto, dok je udio privreda G7 smanjen na 29 odsto. Od svog nastanka BRIKS je, dakle, povećao svoje učešće u svjetskoj ekonomiji za skoro 10 procentnih poena – isto toliko koliko je G7 izgubio tokom ovog perioda. Zaključak: Vrijeme radi za BRIKS. I ne samo vrijeme, već i nastavak politike koju zapadne zemlje vode prema ostatku svijeta, kojem je dosta dosadašnjeg kolonijalnog položaja.
Američka batina
Broj ljudi pod američkim sankcijama eksplodirao je za više od 900 odsto u posljednjih 20 godina. Pri tome su vlasti u Americi u više navrata zahtijevale da se neke strane banke isključe sa SVIFT-a, belgijskog sistema za razmjenu poruka koji koristi oko 11.000 banaka u 200 zemalja za transfer sredstava preko granica.
