Oko 11. jula, koji se obilježava u Srebrenici, uvijek rastu propagandni pritisci dijela zapadnih centara moći. U praksi to znači da se svako kritičko promišljanje u vezi sa ratom u BiH, a naročito u vezi sa događajima u toj enklavi 1995, na primjer neprihvatanje prakse da se zajedno sa žrtvama zločina sahranjuju vojnici stradali u borbama, odnosno u naučnom smislu primjereno kvalifikovanje tog zločina (masakr, težak zločin…) u odnosu na nametnuto, “kenseluje” kao tobožnje negiranje samog zločina. Posrijedi je, bez i malo sumnje, spin operacija širokih razmjera koja, uz ciklične uzlete različitim povodima, traje decenijama.
Američki obavještajni potpukovnik Džon E. Srej bio je na službi u Sarajevu i imao neposredan uvid u stvarna dešavanja na terenu, a što se u znatnoj mjeri razlikuje od izvještaja zapadnih medija i njihovog narativa, čije posljedice osjeća cio Balkan već tri decenije.
U opširnom članku “Prodaja bosanskog mita Americi: Kupac neka se čuva” (Selling the Bosnian myth to America: Buyer beware), ovaj vojnik primjećuje da SAD nisu bile toliko patetično prevarene još od vremena kada je Robert Maknamara pomogao da eskalira rat u Vijetnamu.
– Popularne predstave u vezi sa bosanskom muslimanskom vladom stvorene su uz pomoć produktivne propagandne mašinerije. Čudna kombinacija tri glavna “spin doktora” – PR firmi koje su radile za Bošnjake, medijskih komentatora i simpatizera u američkom Stejt departmentu – uspjela je da manipuliše iluzijama s ciljem ostvarivanja muslimanskih ciljeva. Različiti stilovi, pristupi i naglasci otežavaju prepoznavanje međusobne saradnje ovih grupa, ali se određena poklapanja ipak uočavaju kada se njihove aktivnosti pažljivije analiziraju. Na primjer, zajednička emocionalna snaga njihovih napora omogućila je da se utiče na rasprave u Kongresu, gdje su mnogi stručnjaci podržali ukidanje embarga na oružje da bi “nevinim muslimanskim žrtvama” bilo omogućeno da se ravnopravno bore protiv Vojske Republike Srpske – naveo je u tekstu potpukovnik Srej.
On je u ovom izvještaju, koji je priložio Kancelariji za strane vojne studije u SAD, decidno naveo i izvore muslimanske propagande.
– Kratko razmatranje uloge PR kompanija koje podržavaju kampanju dezinformacija neophodno je prije bilo kakve diskusije o bošnjačkoj propagandi. Bogate zemlje Persijskog zaliva, koje su plaćale ove usluge, odabrale su moćne agente uticaja za promociju bošnjačke muslimanske agende na Zapadu – opisao je Srej.
PR kompanije
Američki oficir primijetio je sa svoje obavještajne pozicije u Sarajevu da su iznemogli i bolesni Srbi u muslimanskim logorima prikazivani kao muslimani u srpskim logorima; bošnjačko etničko čišćenje je ignorisano; statistike o mješovitim brakovima su preuveličavane da bi bila stvorena slika o predratnom suživotu; pomoć iz Srbije je preuveličavana ili izmišljana da bi bile nametnute sankcije i embarga; vojne prednosti VRS-a lažno su upoređivane sa navodnim muslimanskim nedostatkom resursa; bošnjačke ofanzive (češće od napada VRS-a) namjerno nisu izvještavane; optužbe za masovna silovanja su namjerno izmišljane i prenošene u medijima – i spisak se nastavlja s još odvratnijim primjerima koje je javnost prihvatila bez pogovora – naveo je Srej.
Napomenuo je da su PR kompanije, nesumnjivo, vodile izuzetno uspješnu propagandnu kampanju usmjerenu zapravo protiv SAD.
– Javnost danas vidi Srbe kao oličenje zla, a riznica dezinformacija koja je širena o građanskom ratu u BiH zahtijevala bi tomove da u potpunosti bude analizirana – konstatovao je potpukovnik Srej.
Neki od preovlađujućih mitova o muslimanskoj vladi koje bi nepristrasni posmatrači trebalo bez oklijevanja da dovedu u pitanje uključuju: njena preuveličana i jadikovanja predstavljanja kao nevinih žrtava; tvrdnje o rastućoj vojnoj sposobnosti kojoj nedostaje samo moderno teško naoružanje da bi se postigla ravnoteža; navodno pravo vlasništva nad spornim teritorijama; i najvažnije, dvoličnu proklamaciju da joj je cilj uspostavljanje liberalne demokratije za sve etničke i vjerske grupe.
Poglavlje u izvještaju Sreja nosi naslov “Nevine žrtve” i svojevrsna je analiza događaja na pijaci Markale i u ulici Vase Miskina u Sarajevu.
– Priče o “nevinim žrtvama” najuspješnije pogađaju u srce svjetske javnosti. Potresne slike nevine djece koja su se trenutak prije nego što su ih ubili kukavički snajperisti mirno igrala na praznim i sigurnim igralištima; civili (žene i stariji) koji su ubijeni samo zato što su pokušali da pređu ulicu; ljudi koji se provlače između antisnajperskih štitova, vreća s pijeskom i zaštitnih vozila UN samo da bi kupili veknu hljeba. A naravno, najzloglasniji su minobacački napadi na sarajevsku pijacu Markale, 5. februara 1994. i 28. avgusta 1995. godine. U tim napadima ubijeno je 68, odnosno 37 nevinih ljudi i oba incidenta poslužila su kao povod za NATO vazdušne udare. Ali, ko snosi odgovornost za krvave ulice Sarajeva jer napadi minobacačima i snajperski incidenti zahtijevaju detaljniju analizu – navodi potpukovnik Srej.
Srej je ukazao na izvještaje koji su prvenstveno bili fokusirani na drugi minobacački napad, ali napominje da se tehnički faktori jednako odnose i na prvi incident.
– Neka vrlo teška pitanja i dalje ostaju bez odgovora u vezi s razornijim događajem iz februara 1994. godine. Ta pitanja uključuju: zašto su ljudi dovedeni nekoliko minuta prije napada? Kako je Vlada, čudesno uspjela da obavijesti medije i istovremeno pošalje ambulantna vozila na lice mjesta u roku od nekoliko minuta? Zašto je repno krilce minobacačke granate neobjašnjivo nestalo ubrzo nakon napada? – zapitao se potpukovnik Srej.
On je podsjetio i na činjenicu da postoji niz nedosljednosti u vezi sa ova dva tragična događaja, koji zvaničnu verziju i te kako dovode u pitanje, ali i navodi potpuno zaboravljenu istragu UN o upotrebi snajpera u Sarajevu.
– Snajperski incidenti zaslužuju jednako pažljivu analizu. Objektivni posmatrači u Sarajevu često opisuju gnusne aktivnosti snajperista s obje strane, ali uporne su sumnje da su muslimani ubijali sopstvene građane kad god je postojala mogućnost za medijski efekat – naveo je potpukovnik Srej.
Bošnjački portparoli odbacuju ovakve tvrdnje kao potpuno lažne i tvrde da su to samo izgovori UN za sopstvenu neangažovanost.
– Akcije protiv snajperista koje je sprovela Zaštitna misija UN (UNPROFOR) u Sarajevu predstavljaju, u stvari, prilično impresivne operacije. Timovi zaduženi za tu dužnost prošli su izuzetnu obuku i koriste najsavremenija optička sredstva i opremu. Zahvaljujući tim sposobnostima Francuzi su nedavno odlučili da provjere više od tri godine stare sumnje UN. Njihova istraga je definitivno (njihovim riječima) potvrdila navode UN “da je određena paljba dolazila od strane vojnika bošnjačke vlade koji su namjerno pucali na sopstvene civile – navodi potpukovnik Srej.
Snajperski incidenti takođe pokazuju efikasnost unutrašnje bošnjačke propagande.
Građani Sarajeva su toliko snažno (i lažno) indoktrinisani od strane svoje vlade da vjeruju da UNPROFOR treba da se uključi u rat na njihovoj strani te su povremeno odbijali da pomognu sopstvenim sunarodnicima ranjenim na ulici. Penzionisani kanadski general Luis Mekenzi, prvi komandant UN u Sarajevu, rječito je opisao taj fenomen u jednom odlomku svoje knjige:
– Sa narednikom Forestom i kapetanom Belislom, koji su rizikovali život, spasli smo dvije muslimanke koje su snajperisti ranili. Uprkos ovom herojskom činu, bili smo (UNPROFOR) osuđeni, jer nismo ponovo ušli pod vatru da bismo izvukli druge žrtve za koje je Forest već potvrdio da su mrtve. Sve se to desilo dok je Teritorijalna odbrana (TDF) bila u blizini, a posmatrači su ipak odlučili da osude vojnike UN koji su upravo spasili živote – navodi potpukovnik Srej.
Potpukovnik Srej, koji u izvještaju nije štedio ni srpske ratne profitere, navodi da su neki od muslimanskih oficira “održavali značajne veze sa organizovanim kriminalom”.
– Najuočljiviji primjer bio je Naser Orić, bošnjački komandant “zaštićene zone” u Srebrenici, prije nego što je ona pala… On je eksploatisao muslimanske civile u enklavi koji su radili za UN, iznuđujući od njih čak do 80 odsto prihoda za svoju ličnu korist. Takođe ih je primoravao da kupuju svoju dodijeljenu kvotu cigareta u prodavnici subvencionisanoj od strane UN, namijenjenoj holandskim trupama koje su čuvale to područje. Orić bi, zatim, te cigarete konfiskovao i prodavao ih na crnom tržištu. Bio je i vješt propagandista. Kada je muslimanska vlada jednom prilikom nenamjerno dala do znanja da razmatra mogućnost razmjene Srebrenice za područje oko Sarajeva, Orić je brže-bolje održao vatreni govor, podsjećajući na najpoznatije borce za slobodu u istoriji, kako neće predati svoju zemlju. Naravno, Oriću je malo bilo stalo do enklave ili njenih ljudi. Za njega je rat predstavljao samo sredstvo za ličnu promociju – navodi američki obavještajac.
Pad Srebrenice i Žepe
Napisao je da su Srebrenica i Žepa pale zbog muslimanskih napada na srpska predgrađa oko Sarajeva.
– Mediji često zatvaraju oči pred drugim aspektima bošnjačke vojne propagande. Kada se general Rasim Delić hvalio da će “probiti opsadu Sarajeva – a zatim izgubio, ne samo tu bitku, već i istočne enklave, Žepu i Srebrenicu, mediji su žalili zbog neuspjeha UN da zaštiti “sigurne zone”. Ujedinjene nacije nikada nisu imale vojne kapacitete da brane te enklave na terenu, a NATO vazdušna moć u tim slučajevima bila je samo blef. Shodno tome UN nikada nisu zahtijevale od Armije BiH da se povuče iz tih područja. Bošnjaci su bili svjesni da su sami odgovorni za svoju odbranu i redovno su izvodili napade na VRS iz zaštićenih zona. Kada je VRS uzvratila i zauzela enklave, propagandisti su ubijedili svijet da UN nije u stanju da ispuni svoju misiju. Pored toga komentatori kao da ne shvataju da zauzimanje tih područja nikada nije bilo vojno neophodno. Srpska vojske mogla je jednostavno da ih izoluje i izgladnjuje kad god je željela. Umjesto toga, VRS je poslala poruku vojne odmazde za Delićeve napade na srpska predgrađa oko Sarajeva – naveo je američki obavještajac.
Naročito su zanimljiva njegova opažanja o borbenoj sposobnosti muslimanske vojske. Potpukovnik Srej je tvrdnje muslimanske vlade da raspolaže profesionalnom vojskom koja ima sposobne oficire, a kojoj, eto, nedostaje samo teško naoružanje kako bi ostvarila uspjeh na bojištu, nazivao iluzijom.
– Iako glavnokomandujući general Rasim Delić i njegovi potčinjeni komandanti samouvjereno govore o “prenošenju borbe na srpsku teritoriju” – spremnost većine njihovih vojnika da se bore uglavnom je ograničena na sopstvena područja. Ta pojava se najbolje može opisati kao teritorijalnost, što predstavlja ozbiljnu slabost bošnjačke vojske. Glavninu muslimanskih snaga čine nekadašnje jedinice teritorijalne odbrane, organizovane u “opštinske” brigade. Većina ovih jedinica i dalje djeluje u područjima svojih izvornih opština i sastoje se od nekadašnjih rezervista i vojnika na odsluženju, regrutovanih upravo iz tih krajeva. Veza sa rodnim krajem čini ove vojnike nevoljnim da napuste svoju zonu. Stoga se Bošnjaci oslanjaju na nekoliko mobilnih brigada, formiranih uglavnom od izbjeglica koje su izgubile svoje domove i sada imaju jači motiv za borbu. Jedinica poznata kao 7. muslimanska brigada privlači islamske ekstremiste i stekla je reputaciju po agresivnom ponašanju i ofanzivnom duhu. Bošnjaci koriste ove mobilne brigade za važnije operacije, ali ukoliko hrvatske snage ne angažuju VRS na drugim frontovima, ove jedinice nemaju kapacitet za dugoročni uspjeh – naveo je potpukovnik Srej.
On je, ipak, pronašao jednu jedinu značajnu vojnu prednost muslimanske armije: brojnost pješadije koja je brojala oko 140.000 ljudi, što je muslimanskoj strani, u odnosu na VRS, davalo brojčanu prednost od 2:1.
Objašnjavajući teritorijalnu situaciju u BiH, da su Srbi posjedovali oko 64 odsto teritorije zbog istorijskih okolnosti, Srej napominje da VRS, koja je kontrolisala oko 70 odsto teritorije tokom većeg dijela rata, nije imala vojne kapacitete da sve te teritorije aktivno osvaja. Srbi su, naprosto, posjedovali veći dio zemlje u BiH.
– Zbog agrarnog načina života Srbi su činili relativnu većinu na 64 odsto teritorije na početku rata, dok su urbano orijentisani muslimani, uglavnom trgovci i poslovni ljudi, većinom živjeli u gradovima. Da li Bosna kao suverena država ima pravo da kontroliše sopstvenu teritoriju? Nesumnjivo. Ali, mora ispunjavati osnovne de fakto uslove za suverenitet u čemu, izgleda, nije uspjela. Najvažnije je to što nije sposobna da odbrani svoju teritoriju od bosanskih Srba koji žele da ostvare svoje legitimno pravo na otcjepljenje, na isti način na koji se i Bosna otcijepila od Jugoslavije. Jednostavno rečeno, ova situacija predstavlja građanski rat unutar građanskog rata – konstatuje potpukovnik Srej.
Neke muslimanske pristalice pokušale su da istaknu apsurdan argument da se ovaj konflikt ne može smatrati unutrašnjim, pošto je BiH primljena u Ujedinjene nacije (UN). Umjesto toga, žele da ga prikažu kao rat agresije koji vodi Srbija.
– Iako je predsjednik Srbije Slobodan Milošević nesumnjivo doprinio eskalaciji konflikta nacionalističkom retorikom, dokazi o umiješanosti Srbije često su izmišljani ili preuveličavani – napisao je Srej.
Katastrofa
Tokom kasnog popodneva, 18. septembra 1994, dana koji je po standardima Sarajeva ostao neobično miran, dogodio se veliki napad na sjeveroistočnom dijelu grada. Jasno se čuo i prateći napad na jugozapadu.
Svako ko je proveo više dana u Sarajevu brzo bi shvatio da muslimanska vojska pokušava da zauzme artiljerijske položaje VRS. (Jedina alternativa mogla je biti da Srbi sami sebe napadaju.) Zbog položaja jednog važnog vidikovca, bilo je moguće posmatrati operaciju u toku.
Kada su se pripadnici UN vraćali u logor, da podnesu izvještaje, NATO oficiri su počeli da zovu tražeći odgovarajuće bombardovanje ciljeva. Obaviješteni su da “Srbi napadaju grad”. Nažalost, osim UNPROFOR-a jedina koja je imala komunikacione kapacitete da na vrijeme proslijedi ovu pogrešnu informaciju NATO-u bila je američka ambasada.
U ovom slučaju UN su spriječile ozbiljan propust, ali u drugim situacijama možemo samo nagađati koliko je lažnih podataka stiglo u Vašington. Postoje samo tri logična objašnjenja za ovu situaciju koja se približila katastrofi: osoblje (američke) ambasade je bilo očigledno nesposobno; osoblje je bilo u Beču (što je bilo česta pojava) i samo je prenijelo NATO-u izvještaj koji su dobili od bosanske vlade bez provjere; ili su namjerno pokušali da preprave izvještaj i šire dezinformacije. Koji god od ovih scenarija je bio tačan, sve ukazuje na neprihvatljivo i neodgovorno ponašanje – navodi potpukovnik Srej.
Potpukovnik Srej se u svom izvještaju dotakao toga da su Bošnjaci uspješno prevarili NATO da angažuje svoje vazduhoplovstvo za njihovu podršku, a sljedeći korak će uključiti pokušaj moralnog pritiska na kopnene trupe da povrate teritorije koje žele (npr. bosanski zahtjev da Banjaluka bude demilitarizovana, dok oni to ne čine u Sarajevu).
– Vlada bosanskih muslimana svakako ne odražava sliku liberalne zapadne demokratije kako je štampa obmanjujuće prikazuje. Ova grupa ostaje islamistički dominantna i očajnički pokušava da sakrije svoja istinska osjećanja. Vjerovatnije je da je pod uticajem Irana i mudžahedina nego bilo koga na Zapadu. Ove radikalne grupe mogu ostati u podzemlju ili otići tokom NATO raspoređivanja, ali će se vratiti kasnije da bi obezbijedile da bosansko stanovništvo bude adekvatno politički pripremljeno i poslušno fundamentalističkoj doktrini. Da li SAD zaista namjeravaju da ovoj radikalnosti dodaju visokokvalitetnu američku obuku i oružje? – pitao se oktobra 1995. godine potpukovnik Srej.
Bolnička artiljerija
Minobacač pored bolnice trebalo je da isprovocira srpsku reakciju, naveo je on.
– U sličnom medijskom previdu Bošnjaci već dugo drže minobacač u garaži pored bolnice “Koševo”. Povremeno iz tog oružja otvaraju vatru na srpske položaje s namjerom da izazovu protivbaterijsku paljbu koja bi pogodila bolnicu i izazvala značajnu medijsku pažnju. Ta činjenica je dobro poznata u gradu, ali se zgodno prećutkuje u medijskim izvještajima – naveo je u izvještaju Srej.
Mudžahedini
Džon Srej u izvještaju navodi da je, uz podršku iranskih specijalnih snaga na području centralne BiH više od dvije godine djelovalo oko 4.000 mudžahedina.
– Odredi mudžahedina pomogli su u obučavanju bošnjačke vojske i počeli su da predvode mnoge taktičke napade protiv VRS, tokom ljeta 1994. Finansiranje mudžahedina obezbjeđuje Iran i različite druge islamske države zainteresovane za širenje ekstremizma u Evropi. Međunarodne radikalne grupe, kao što je Hezbolah, takođe su na spisku osumnjičenih sponzora. Izvori iz Vlade u Sarajevu nevoljno priznaju prisustvo mudžahedina, ali sugerišu da su prihvatili njihovo prisustvo kao “neophodno zlo” da bi održali tok pomoći od islamskih donatora – ističe Srej.
Glas Srpske
